محله چهارمنار یزد

چهارمنار یزد از محلات قدیمی شهر یزد که امروزه در مرکز شهر قرار گرفته‌ است و بزرگترین محلهٔ بافت تاریخی شهر یزد از لحاظ وسعت است.

وجه تسمیه امروزی محله چهارمنار یزد به مناسبت وجود چهار منار متعلق به دو مدرسه مقابل هم معروف به مدرسه چهارمنار یا شمسیه است که به دستور سید شمس الدین محمد بن رکن الدین در سر کوچه بهروک ساخته شده‌ است. برای آشنایی با این محله قدیمی و زیبا با سامان ملک همراه باشید.

ریشه نام محله چهارمنار یزد

نام قدیمی محله چهارمنار یزد کوی بهروک یا پهروک است که در فرهنگ لغت دهخدا به معنای زمین فراخ یا میانه وادی است. کوی بهروک یا کوچه بهروک که نام اصلی محله است، باید برای زمانی باشد که ساکنان آن زرتشتی بوده‌اند یا اکثریت جمعیت با آن‌ها بوده‌ است.

محله چهارمنار یزد به همراه محله فهادان یزد از مهم‌ترین محلات بافت تاریخی و قدیمی یزد است.

آثار تاریخی محله چهارمنار یزد

در ادامه آثار تاریخی محله چهارمنار یزد آورده شده است:

خانه های تاریخی چهارمنار

• خانهٔ شیشه بری
• خانه تریاکچی (عدل)
• خانه عالِمی
• خانهٔ جنب مدرسهٔ شمسیه

حمام‌ها

• حمام چهارمنار
• حمام کلاه‌دوز
• حمام بهار انقلاب

آب‌ انبارهای تاریخی چهارمنار یزد

• آب انبار کوچه بندون
• آب‌انبار کاروانسرا
• آب‌انبار حوض تکیه چهارمنار
• آب‌انبار طاهری
• آب انبار باغ دولت آباد یزد

باغ دولت آباد

موقعیت باغ دولت آباد : بعد از عبور از درب ورودی باغ و بعد از گذر از هشتی، حوض طویل آن را مشاهده می‌کنیم. در سمت راست این حوض، عمارت شاه‌نشین یا تابستان‌خانه، و در سمت چپ، عمارت تالار آیینه یا زمستان‌خانه دیده می‌شود.

عمارت هشتی باغ، دارای ۲ طبقه، ۴ اتاق و یک بخش میانی است که درون هر کدام حوضی قرار دارد. با نگاهی دقیق، به هم پیوستن جریان آب و هوا را به زیباترین شکل ممکن مشاهده می‌کنیم.

باغ دولت آباد در محله چهارمنار یزد واقع است و در فهرست ۹ باغ ایرانی قرار دارد. این باغ به عنوان یکی از مجموعه باغ های موجود در کشور ایران، در سال ۱۳۹۰ به ثبت جهانی یونسکو رسیده است.

نمای داخلی باغ دولت آباد

باغ دولت آباد زمانی دو بخش اصلی بیرونی و اندرونی داشته است و بنایی که در حال حاضر در معرض تماشای قرار دارد هم همان بخش اندرونی است، همان جایی که حاکم وقت و خانواده‌اش زندگی می‌کردند.

بخش بیرونی باغ هم برای توقف کاروان‌ها، برگزاری مراسم ورزشی و تشریفات حکومتی استفاده میشده است.بادگیر هشت ضلعی، سه شاه‌ نشین، دو اتاق، حوضچه‌ها و تالارهای عمارت تابستانی قسمت‌های باقی مانده بخش اندرونی‌اند. درهای مشبک، شیشه‌های رنگی و آب‌نماهای داخل عمارت اصلی زیبایی خاصی به اینجا داده‌اند.

هتل و رستوران های سنتی چهارمنار یزد

• هتل ثلاثی
• رستوران سنتی سور
• رستوران و اقامتگاه سنتی ساباط

مکان های تفریحی محله چهارمنار

• باغ دولت آباد
• پارک و مجموعهٔ ورزشی چهار منار
• پارک شهید سبحانی

خانواده‌ها و ساکنین قدیمی محله چهارمنار یزد

در ادامه این مطلب از مجله سامان ملک به معرفی خانواده‌ها و ساکنین قدیمی محله چهارمنار یزد می‌پردازیم:

سادات حیدری 

قدیمی‌ ترین خاندانی که در کوی چهارمنار یزد ساکن بوده‌اند که مدارک حضورشان در محله بسیار فراوان است. سادات حیدری ها دست کم از ۶۰۰ سال پیش ساکن کوی چهارمنار یزد بوده‌اند. خانواده حیدری از سادات عریضی می‌باشند.

در حال حاضر فرد شاخصی از این خاندان در محله چهارمنار زندگی نمی‌کند و مشهورترین فردی که از این خاندان در دوران معاصر در کوی چهار منار زندگی می‌کرده آقا سید جواد حیدری بوده‌ است.

زرگر

طایفهٔ زرگرها یکی از قدیمی‌های کوچه چهارمنار یزد هستند که از ثروتمندان بزرگ یزد محسوب می‌شده‌اند. به دلیل قدمت و حضور مستمر این خانواده در کوی چهار منار خانوادهٔ زرگر با اکثر اهالی محله خویشاوند هستند، مانند چراغچی، زرگرچی، غزنویان، موسی الرضایی و طباطبایی که با آن‌ها نسبت خانوادگی دارند.

سادات حسینی مازاری (چراغچی)

یکی از خانواده‌های بسیار قدیمی چهارمنار یزد و ثروتمند این محله که اکثر مغازه‌های بازارچهٔ قدیم چهارمنار و همچنین مکان‌هایی مانند چاپارخانه در تملک آن‌ها بوده‌ است. مدت حضور آن‌ها در کوی چهارمنار یزد به‌ طور دقیق مشخص نیست، اما احتمالاً به دلیل پیشه‌ای که داشته‌اند (مازاری) باید از ۷۰۰ سال پیش ساکن این کوی و برزن بوده باشند.

تعدادی از اشخاص این دودمان مانند سید مرتضی مازاری در چهارمنار یزد و در امامزاده سید جلال الدین مدفون هستند.

• بیشتر بخوانید: همه چیز درباره محله صفائیه یزد

سادات حسینی غزنویان

خاندان غزنویان که اصالتاً خراسانی بوده اند از بیرجند به یزد مهاجرت می‌کنند. خانواده غزنویان  از ۳۰۰ سال پیش در محله چهارمنار یزد ساکن شده‌ اند. اکثر افراد این خانواده زرگر بوده و از ثروتمندان شهر یزد محسوب می‌شده‌اند. بعضی از افراد این خانواده مانند سید ولی در آرامگاه شاه سید رضا به خاک سپرده شده‌ است.

عابدی

خانوادهٔ عابدی به مدت حداقل ۱۵۰ سال است که ساکن چهارمنار یزد هستند و نقش‌های مهمی در امور محله داشته‌اند مانند تولیت حسینیهٔ بزرگ چهارمنار یا مسئولیت اجرای بعضی مفاد وقف نامهٔ مسجد میر خضر شاه تا چندین سال پیش. در حال حاضر از لحاظ تعداد نفرات ساکن در محله از یک خانواده، این خانواده بیشترین تعداد جمعیت را در میان خانواده‌های قدیمی ساکن محله چهارمنار یزد را دارد.

صوت داودی

خانواده صوت داودی از ساکنین قدیمی محله چهارمنار می‌باشند که مدت حضور آن‌ها در محله به بیش از ۱۲۰ سال می‌رسد. جد بزرگ این خانواده حسن محمد (حسن ممل) خادم بقعهٔ شاه سید رضا بوده‌ است.

همچنین مراسم روضه خوانی در منزلی متعلق به این خاندان از سال ۱۳۰۳ هجری شمسی به صورت مستمر تا به امروز پا برجاست که یکی از قدیمی‌ترین مراسم‌ روضه خوانی یزد است. در این خانه که به خانهٔ صوت‌ها یا حاجی صوت شهرت دارد هر ساله مراسم پخت آش گندم نیز انجام می‌شود.

معز الدینی

خاندان معز الدینی از خانواده های ریشه دار یزد هستند که از نوادگان محمدتقی خان بافقی حاکم یزد و کرمان هستند و از نسل معز الدین محمد یکی از فرزندان محمد تقی خان می‌باشند. نقش ویژهٔ این خانواده در چهارمنار یزد پس از گذشت ۳۰۰ سال به زمانی باز می‌گردد که یکی از فرزندان این خاندان به نام میرزا محمد علی خان معز الدینی در حدود اوایل انقلاب اسلامی ایران به یزد باز می‌گردد، تولیت موقوفات باغ دولت‌آباد را در دست می‌گیرد و باعث آبادانی آن می‌شود.

• بیشتر بخوانید: درباره محله بلوار جمهوری یزد